Tập trung kinh tế bao gồm các hình thức: Sáp nhập doanh nghiệp; Hợp nhất doanh nghiệp; Mua lại doanh nghiệp; Liên doanh giữa các doanh nghiệp và các hình thức tập trung kinh tế khác theo quy định của pháp luật (theo Điều 29 Luật Cạnh tranh 2018).
Điều 30 Luật Cạnh tranh quy định cấm doanh nghiệp thực hiện tập trung kinh tế gây tác động hoặc có khả năng gây tác động hạn chế cạnh tranh một cách đáng kể trên thị trường Việt Nam. Việc đánh giá tác động hạn chế cạnh tranh một cách đáng kể của tập trung kinh tế thực hiện theo tiêu chí quy định tại Điều 31 Luật Cạnh tranh và Điều 14 Nghị định số 35/2020/NĐ-CP, trong đó, tiêu chí thị phần/ thị phần kết hợp trên thị trường liên quan của giao dịch tập trung kinh tế là tiêu chí quan trọng bên cạnh các tiêu chí khác.
Về ngưỡng thông báo tập trung kinh tế (Điều 13 Nghị định 35/NĐ-CP): các tiêu chí để xác định ngưỡng thông báo, gồm: (i) Tổng tài sản của doanh nghiệp/Nhóm doanh nghiệp liên kết tham gia tập trung kinh tế trên thị trường Việt Nam từ 3.000 tỷ đồng trở lên; (ii) Tổng doanh thu bán ra/doanh số mua vào trên thị trường Việt Nam của doanh nghiệp/Nhóm doanh nghiệp liên kết tham gia tập trung kinh tế từ 3.000 tỷ đồng trở lên; (iii) Giá trị giao dịch từ 1.000 tỷ đồng trở lên; và (iv) Thị phần kết hợp của các doanh nghiệp dự định tham gia tập trung kinh tế từ 20% trở lên trên thị trường liên quan.
Với các doanh nghiệp là tổ chức tín dụng, doanh nghiệp bảo hiểm, công ty chứng khoán được quy định ngưỡng thông báo riêng (Khoản 2 Điều 13 Nghị định 35/NĐ-CP) theo cùng các tiêu chí trên đây.
Về quy trình tiếp nhận và thẩm định hồ sơ thông báo tập trung kinh tế: Doanh nghiệp dự định tham gia thương vụ tập trung kinh tế phải gửi hồ sơ thông báo tập trung kinh tế (nếu thuộc ngưỡng thông báo) tới Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia để tiến hành thẩm định theo quy định. Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (trực thuộc Bộ Công Thương) là cơ quan có thẩm quyền tiến hành thẩm định sơ bộ (trong thời gian 30 ngày) và thẩm định chính thức (trong thời gian 90 ngày nếu TTKT thuộc trường hợp thẩm định chính thức).
Năm 2020, thế giới chứng kiến một bước ngoặc lớn trong lịch sử một trăm năm gần đây của nhân loại khi đại dịch Covid-19 gây ra những tác hại vô cùng lớn đối với nên kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, trong khi nhiều khu vực và nền kinh tế trên thế giới phải tạm thời đóng cửa và giãn cách, hoạt động M&A trên toàn cầu vẫn bất ngờ tiếp tục đứng vững bất chấp những khó khăn đến từ đại dịch.
Vào nửa đầu năm 2020, giống như nhiều lĩnh vực khác của nền kinh tế, hoạt động M&A trên toàn cầu cũng chịu tác động tiêu cực gây ra bởi đại dịch Covid-19. Trong những tháng đầu tiên của năm 2020 khi đại dịch bắt đầu bùng phát, hoạt động M&A trên thế giới hoàn toàn đình trệ khi các công ty chuyển trọng tâm sang công tác phòng chống dịch và mọi cố gắng đều đổ dồn vào việc giữ cho các hoạt động của công ty không bị gián đoạn. Sự bất ổn, đi kèm với việc không thể dự đoán được điều gì có thể xảy ra trong tương lai gần khiến cho các công ty đều quyết định ngưng hoặc hủy bỏ các giao dịch M&A đang thực hiện.
Sang đến nửa cuối năm 2020, khi thế giới dần làm quen với thực tại mới, các giao dịch M&A bị hoãn bắt đầu được khởi động lại, thêm vào đó các gói hỗ trợ tín dụng với lãi suất thấp của các Chính phủ cũng thúc đẩy hoạt động M&A trở nên sôi động, đà phục hồi ngoạn mục bắt đầu từ tháng 7/2020 đã giúp giá trị các thương vụ M&A trong nửa cuối năm đạt hơn 2.300 tỷ USD, tăng 88% so với 6 tháng đầu năm.
Theo dữ liệu của Công ty Refinitiv[1], đã có hơn 28,500 giao dịch M&A được thực hiện trên toàn cầu với tổng giá trị các thương vụ đạt mức 3.600 tỷ USD trong năm 2020.
Năm 2020, ngành công nghệ, chăm sóc y tế và dịch vụ tài chính là những ngành có các thương vụ M&A lớn. Đáng chú ý nhất là những thương vụ đình đám trong lĩnh vực công nghệ. Chẳng hạn như hãng chip Nvidia (Mỹ) mua lại hãng thiết kế chip Arm Holdings của Anh từ Tập đoàn SoftBank (Nhật Bản) với trị giá 40 tỷ USD. Hãng chip AMD (Mỹ) thâu tóm đối thủ Xilinx với giá 35 tỷ USD.
Các thương vụ lớn khác gồm S&P Global của Mỹ chi 44 tỷ USD mua lại hãng nghiên cứu thị trường IHS Markit của Anh. Hãng dược AstraZeneca (Anh) bỏ ra 39 tỷ USD để sáp nhập hãng công nghệ sinh học Alexion (Mỹ).
Trong 3 tháng đầu năm 2021, các hoạt động M&A được công bố trên toàn cầu đạt tổng trị giá 1300 tỷ USD, tăng 94% so với cùng kỳ trước. Theo đó, công nghệ tiếp tục là lĩnh vực đặc biệt sôi động, với tổng trị giá các thương vụ đạt 274 tỷ USD trong quý 1, tăng gấp hơn 3 lần so với cùng kỳ năm 2020.
Năm 2021, Hoạt động mua bán, sáp nhập doanh nghiệp (M&A) trên toàn cầu diễn ra sôi động, bất chấp đại dịch Covid-19. Theo thống kê của Statista, tổng giá trị các giao dịch M&A toàn cầu tính cả năm 2021 đạt 5.857,38[2] tỷ đô la Mỹ, tăng 64% so với năm 2020, đánh dấu lần đầu tiên vượt mốc 5.000 tỷ đô la Mỹ trong kỷ lục M&A kể từ năm 2006 đến nay, vượt qua kỷ lục 4.219,64[3] tỷ đô la Mỹ trước đó trong năm 2015. Với hơn 63.000[4] giao dịch được công bố, số lượng giao dịch M&A năm 2021 cũng đạt mức kỷ lục cao nhất từ trước đến nay, tăng 24%[5] so với năm 2020.
Sự bùng nổ của các giao dịch M&A trên phạm vi toàn cầu là do các gói kích thích kinh tế khổng lồ của chính phủ các nước; tốc độ bao phủ vắc-xin phòng ngừa covid nhanh chóng cùng với khả năng tiếp cận nguồn vốn dễ dàng với lãi suất ở mức thấp. Triển vọng phục hồi kinh tế là đòn bẩy để các doanh nghiệp theo đuổi những thương vụ M&A lớn, mang tính chuyển đổi cao
Giá trị trung bình của một giao dịch (trong tất cả các lĩnh vực) năm 2021 là 90,1 triệu đô la Mỹ/giao dịch, tăng mạnh so với mức trung bình 73,9 triệu đô la Mỹ của 03 năm liền kề trước đó.
Mặc dù chiếm tỷ lệ không đáng kể, nhưng trong năm 2021, khu vực châu Phi và châu Mỹ La tinh & vùng Ca-ri-bê đã ghi nhận mức tăng trưởng mạnh mẽ về giá trị giao dịch M&A, với mức tăng trưởng tương ứng 785,2% và 146% so với năm 2020. Mức tăng trưởng giá trị M&A của khu vực Châu Âu và Bắc Mỹ ở trong khoảng từ 70 đến 100%, còn châu Á-Thái Bình Dương ở mức 52,6%. Hoạt động M&A ở khu vực Trung Đông có mức tăng trưởng thấp nhất với 23,7%.
Sau một thời gian ngắn do đại dịch COVID-19 gây ra, hoạt động M&A của Hoa Kỳ đã không chỉ trở lại mức trước đó mà còn vượt qua ngưỡng này. Trong nửa đầu năm 2021, đã có 3.519 giao dịch M&A của Hoa Kỳ trị giá 1,27 nghìn tỷ đô la Mỹ, tăng 38% về khối lượng giao dịch và mức tăng đáng kinh ngạc 324% về giá trị thương vụ trong nửa đầu năm 2020. Đây không chỉ là sự gia tăng đáng kể về giá trị so với cùng kỳ năm trước mà còn cũng đại diện cho tổng số nửa năm lớn nhất theo kỷ lục thị trường M&A (kể từ năm 2006) và bằng với toàn bộ giá trị đạt được vào năm 2020 (1,27 nghìn tỷ đô la Mỹ).
Hai lĩnh vực được chứng minh là có khả năng phục hồi tốt nhất trong suốt đại dịch, công nghệ, truyền thông và viễn thông (TMT) và dược phẩm, y tế và công nghệ sinh học (PMB), vẫn là một trong những ngành phổ biến nhất để M&A, chiếm sáu trong số mười ngành lớn nhất trong Hoa Kỳ trong nửa đầu năm 2021.
Giao dịch Discovery mua lại Warner Media với giá hơn 96,2 tỷ đô la Mỹ cho đến nay là thương vụ M&A lớn nhất của Hoa Kỳ trong nửa đầu năm 2021. Sau Disney, giao dịch này có khả năng tạo ra hãng truyền thông lớn thứ hai về doanh thu. Trong ngành phát trực tuyến cạnh tranh, quy mô ngày càng trở nên quan trọng, theo mức tăng hai con số trong mức sử dụng phương tiện truyền thông trong nửa cuối năm 2020.
Thương vụ bán Medline Industries trị giá 34 tỷ đô la Mỹ cho một tập đoàn cổ phần tư nhân dẫn dắt bởi The Carlyle Group, Hellman & Friedman, Blackstone và Singapore GIC là thương vụ lớn thứ hai trong năm. Thỏa thuận nêu bật mong muốn của ngành chăm sóc sức khỏe khi nền kinh tế phục hồi sau đại dịch COVID-19 và sức mạnh của ngành PE — đây là thỏa thuận PE lớn nhất của Hoa Kỳ kể từ cuộc khủng hoảng tài chính và là một trong những thương vụ mua PE hàng đầu từ trước đến nay.
Ngoài sự hiện diện của các công ty cổ phần tư nhân giàu tiền mặt và hoạt động bền bỉ trong TMT và PMB, sự phát triển của các megadeals (trị giá 5 tỷ đô la trở lên) đã cung cấp một chỉ báo đầy hứa hẹn khác về một thị trường đang hồi sinh. Trong nửa đầu năm 2021, các giao dịch như vậy chiếm 44% tổng giá trị các thương vụ M&A của Hoa Kỳ, so với 28% trong nửa đầu năm 2020. Nhiều giao dịch mua bán lớn hơn cho thấy một thị trường tự tin, trong đó người mua sẵn sàng đầu tư số tiền đáng kể vào các giao dịch vé lớn.
Bất chấp sự gián đoạn đáng kể đối với thị trường tài chính và doanh nghiệp do đại dịch covid-19 gây ra, giá trị giao dịch của Châu Âu, Trung Đông và Châu Phi (EMEA) chỉ giảm 1% vào năm 2020, xuống còn 835,3 tỷ euro. Điều này phần lớn là nhờ vào nửa cuối năm 2020, với giá trị thỏa thuận là 511 tỷ euro từ 4.080 giao dịch, so với 3.289 giao dịch trị giá 324,3 tỷ euro trong nửa đầu năm 2020. 2 thương vụ đáng chú ý từ năm 2020 bao gồm việc Takeaway.com mua lại Just Eat trị giá 5,9 tỷ bảng Anh, SoftBank bán ARM cho NVIDIA với giá 32,5 tỷ euro và 17,2 tỷ euro mua lại mảng kinh doanh thang máy của ThyssenKrupp bởi một tập đoàn bao gồm Advent International và Cinven.
Khối lượng các thoả thuận ở châu Âu đã tăng 59% so với cùng kỳ năm ngoái lên 5.024 thỏa thuận trong nửa đầu năm 2021, với giá trị thỏa thuận tăng 111% lên 496,1 tỷ Euro. Trong số các thương vụ lớn nhất trong nửa đầu năm 2021 là thương vụ mua lại trị giá 17,975 tỷ euro, 88% cổ phần của Autostrade / l'Italia bị mua lại bởi một tập đoàn các nhà đầu tư (do Cassa Depiti e Prestiti SpA đứng đầu) và thương vụ M&A trị giá 16,591 tỷ euro của National Grid Plc. của Western Power Distribution plc. Trong số 20 thương vụ hàng đầu của châu Âu trong nửa đầu năm 2021, Vương quốc Anh chiếm tỷ trọng cao nhất (bảy). Tuy nhiên, các giao dịch lớn cũng tiến triển ở Ý, Pháp, Thụy Điển, Áo, Tây Ban Nha và Đức. Vương quốc Anh và Ireland nói chung vẫn là thị trường dẫn đầu ở Châu Âu, chiếm 34,6% tổng giá trị thương vụ và 23,3% tổng khối lượng giao dịch.
Phân tích hoạt động M&A theo ngành cho thấy ngành có khả năng phục hồi tốt nhất trong năm qua là công nghệ, truyền thông và viễn thông (TMT). Giá trị thương vụ TMT tăng hơn gấp đôi vào năm 2020, tăng từ 107,5 tỷ euro năm 2019 lên 245,4 tỷ euro vào năm 2020. Ngoài ra, nửa đầu năm 2021, giá trị thương vụ TMT đạt 122,2 tỷ euro, tăng so với cùng kỳ năm ngoái từ 52,4 tỷ euro. Các giao dịch đáng chú ý trong lĩnh vực này bao gồm việc mua lại Cazoo trị giá 5,9 tỷ euro bởi công ty có mục đích đặc biệt của Mỹ (SPAC) là Ajax 1 và thương vụ 8,2 tỷ euro mua lại eToro của FinTech Acquisition Corp, một SPAC khác.
Hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực dược phẩm, y tế và công nghệ sinh học (PMB) cho thấy sự tăng trưởng hàng năm. Giá trị thương vụ trong nửa đầu năm 2021 là 50,5 tỷ euro, tăng gấp 3 lần so với mức 15,6 tỷ euro được ghi nhận trong nửa đầu năm 2020. Thương vụ trị giá 5,3 tỷ euro của AmerisourceBergen để mua lại mảng kinh doanh phân phối của Walgreens Boots Alliance chứng tỏ sức hấp dẫn đặc biệt của lĩnh vực dược phẩm. Cũng có sự quan tâm đáng kể trên thị trường đến các lĩnh vực chăm sóc sức khỏe đang phát triển nhanh chóng như công nghệ sức khỏe, thể hiện qua vụ M&A trị giá 5,2 tỷ euro giữa Montes Archimedes (SPAC được tài trợ bởi Patient Square Capital) và Roivant, một công ty công nghệ chăm sóc sức khỏe và sinh học Thụy Sĩ.
Hoạt động M&A tăng mạnh vào năm 2021, ở cả châu Á và trên thế giới. Số lượng giao dịch ở Châu Á cao hơn 20% so với năm 2020 —không chỉ do sự phục hồi từ COVID-19: Khối lượng giao dịch tại Châu Á cho năm 2021 cao hơn 30% so với thời kỳ trước đại dịch năm 2019. Quy mô giao dịch trung bình ở Châu Á cũng đang tăng lên; giá trị của các giao dịch như vậy vào năm 2021 cao hơn khoảng 40% so với mức của năm 2019 và đang có xu hướng tăng trong khoảng thời gian nhiều năm.
Tuy nhiên, xét trên quan điểm toàn cầu, quy mô giao dịch trung bình ở Châu Á vẫn thấp hơn so với các khu vực Châu Mỹ hoặc Châu Âu – Trung Đông (EMEA). Trong khi châu Á, đóng góp khoảng 35% khối lượng giao dịch toàn cầu vào năm 2021, nó có quy mô giao dịch trung bình thấp nhất: khoảng 288 triệu đô la, so với 640 triệu đô la ở EMEA và 710 triệu đô la ở châu Mỹ.
Úc đóng góp một tỷ lệ lớn vào tổng giá trị các thương vụ M&A khu vực Châu Á – Thái Bình Dương vào năm 2021. Nhiều đến mức nửa trên của 10 giao dịch lớn nhất chủ yếu là của Úc và đóng góp toàn cầu của Úc vào tổng khối lượng thương vụ gần gấp ba lần mức trung bình 10 năm.
Các công ty thâu tóm tại châu Á là những người đóng vai trò quan trọng trong bối cảnh M&A và nhiều công ty đang đặt tầm ngắm trên toàn thế giới. Để tăng tỷ lệ thành công, họ sẽ cần điều chỉnh cách tiếp cận với việc thực hiện giao dịch. Các nhà giao dịch M&A hiệu quả nhất có kế hoạch gắn trực tiếp với một chiến lược. Những người này thường xuyên và có hệ thống tìm kiếm các cơ hội M&A quy mô vừa phải, một cách tiếp cận mang lại nhiều hơn khoảng 2% trong tổng lợi nhuận của cổ đông (TSR) hàng năm so với việc thỉnh thoảng thực hiện một thương vụ rất lớn, họ thực hiện một cách tiếp cận M&A có chọn lọc (không thường xuyên, các giao dịch nhỏ hơn), hoặc lựa chọn gắn bó chủ yếu với tăng trưởng hữu cơ.
Tuy nhiên, các công ty châu Á sử dụng M&A có kế hoạch ít hơn các đối tác phương Tây; chỉ có 6% các công ty thâu tóm lớn ở châu Á là các công ty thâu tóm có kế hoạch, so với 14% các công ty thâu tóm lớn trên toàn cầu. Đó là một khoảng cách đáng kể, nhưng cũng là một cơ hội lớn.
Trong tốp 10 lĩnh vực có giá trị M&A cao nhất năm 2021, thì nhóm ngành công nghệ, truyền thông và viễn thông (Technology, Media and Telecommunication, viết tắt là TMT) dẫn đầu danh sách với tổng giá trị M&A đạt 1.820 tỷ đô la Mỹ. Trong đó, lĩnh vực công nghệ tiếp tục phá kỷ lục trong năm 2021 khi tốc độ số hóa tăng lên. Giá trị M&A trong lĩnh vực công nghệ năm 2020 đã tăng rất mạnh, đạt 339 tỷ đô la Mỹ, mức giá trị hàng năm cao nhất từ trước đến thời điểm đó. Tuy nhiên, năm 2021 đã thổi bay kỷ lục này, tăng hơn gấp đôi lên 790 tỷ đô la Mỹ. Số lượng giao dịch cũng đạt mức cao nhất mọi thời đại, với 2.194 giao dịch vào năm 2021, tăng 69% so với năm 2020
Công nghệ là lĩnh vực được đánh giá cao về giá trị M&A trong thời gian gần đây, và đại dịch covid như một đòn bẩy, làm tăng thêm sức hấp dẫn của công nghệ, khi các doanh nghiệp tăng tốc trong việc áp dụng các công cụ kỹ thuật số. Điều đó được thể hiện rõ ràng trong các thương vụ lớn nhất năm 2021, như Dell bán lại 80,65% cổ phần tại VMware với giá 60,8 tỷ đô la Mỹ; MSP Recovery được Tập đoàn Lionheart Acquisition mua lại với giá 44,3 tỷ đô la Mỹ hay thương vụ PayPal mua lại Pinterest với giá 38,9 tỷ đô la Mỹ.
Trong lĩnh vực viễn thông, một trong những giao dịch M&A lớn có thể kể đến thương vụ sáp nhập giữa hai công ty viễn thông và mạng di động lớn nhất Vương Quốc Anh là O2 và Virgin Media thành một doanh nghiệp viễn thông được định giá 31 tỷ bảng Anh (tương đương gần 44.5 tỷ đô la Mỹ) vào ngày 7 tháng 5 năm 2021.
Tại khu vực Đông Nam Á, nền tảng gọi xe Gojek và sàn thương mại điện tử Tokopedia của Indonesia đã sáp nhập để tạo ra công ty mới có tên GoTo Group. Thương vụ sáp nhập này có giá trị lên tới 18 tỷ đô la Mỹ và sẽ hình thành một công ty Internet lớn nhất ở đất nước đông dân thứ 4 thế giới, với các mảng kinh doanh trải rộng trên khắp các lĩnh vực từ gọi xe, thanh toán số cho đến thương mại điện tử, giao hàng.
